Terwijl liefhebbers van nazomerwarmte blij naar de thermometer kijken, trekken bomen en heideplanten al hun eigen conclusies. Uit de lange termijn droogte experimenten van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat heidevelden de komende decennia weinig rust gegund is. Onderzoekers simuleerden al acht jaar lang ernstige droogte door regen weg te houden; ze zagen dat de samenstelling van micro organismen en vegetatie verandert en dat jonge heideplanten beter tegen droogte kunnen dan oudere exemplaren. Hoewel de nettoproductie van CO₂ niet dramatisch verandert, kan langdurige droogte het herstelvermogen van heidegebieden en hun rol als koolstofopslag aantasten. De studie bevestigt wat de boswachter al jaren roept: klimaatverandering maakt droogte vaker de norm.
Gelukkig steken steden en regio’s hun handen uit de mouwen. Beringen in België lanceerde een Urban Forest Masterplan om bomen tot bondgenoten te maken tegen hitte, droogte en wateroverlast. Het plan omvat boombeheer op openbaar en particulier terrein, een bomenwaardesysteem en de bescherming van oude en zeldzame bomen. Ook worden bewoners aangespoord om zelf bomen te planten. Het idee is duidelijk: meer groen en een betere groeiomgeving maken de stad veerkrachtig.
Welk groen overleeft de hitte?
Het blad van een boom lijkt op onze huid: via dit groene oppervlak verliest een boom vocht. Als hittegolven toeslaan kunnen bomen geen extra water uit de koelkast pakken; daarom werpen ze hun bladeren af om verdamping te verminderen, legt boswachter Helmut van Pelt uit. Hij waarschuwt dat sommige straten al vol bladeren liggen doordat de bomen in overlevingsmodus gaan. Volgens Van Pelt is dit geen vroege herfst maar hittestress; droogte en extreme temperaturen dwingen de boom zijn energie naar zijn wortels te verplaatsen. Wie in de herfstvakantie nog een kleurrijke fotosessie plant, kan wel eens voor kale bomen staan.
Gemeenten en ontwerpers moeten daarom slim kiezen welke bomen ze planten. Het vakblad Straatbeeld wijst op onderzoek waaruit blijkt dat tegen 2070 bijna driekwart van de stedelijke boomsoorten risico loopt door hoge temperaturen of onvoldoende neerslag. In Noord Europa zijn 71% van de soorten bedreigd door hogere gemiddelde temperatuur en 72% door een tekort aan regen. De oplossing ligt in diversiteit: droogtetolerante soorten voor droge locaties, soorten die van natte voeten houden voor wadi’s, en lokale herkomst om de overlevingskansen te vergroten.
Het Staatsbosbeheer vult deze boodschap aan. In een praktische uitleg benadrukt de organisatie dat volwassen bomen dagelijks duizenden liters water gebruiken, maar tegelijk een koeler microklimaat creëren en de bodem als spons laten functioneren. In een wereld met kortere, intensere regenbuien en langere droge periodes is water vasthouden essentieel. Op zandgronden zoals de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug staan bossen bovendien onder druk door droogte en stikstof. Coniferen sterven af, lorken en beuken kwijnen, terwijl kastanjes en populieren zich beter staande houden. Door dode bomen te laten liggen en een mix van soorten aan te planten kan het bos klimaatbestendiger worden.
De spons werkt beter dan de regenpijp
Niet alleen bossen zoeken naar sponswerking; ook regio’s investeren in waterbuffers. Tijdens de eerste Denderdag in Oost Vlaanderen presenteerden waterbeheerders en boeren plannen voor een “sponslandschap” om zowel droogte als overstromingen te bestrijden. Er zijn miljoenen uitgetrokken om water vast te houden en de kwaliteit van de Dendervallei te verbeteren. Ondertussen liet OOG Groningen weten dat na recente regenval de hoogste alarmfase voor natuurbranden eindelijk voorbij is.
Hitte: de stille crisis die Nederland wakker schudt
Droogte is geen lachertje, maar hitte blijkt minstens zo gevaarlijk. Ethan Voerman van NL Greenlabel betoogt dat zonder nationale regie, een duidelijke probleemeigenaar en budget, het Nederlandse hittebeleid fragmentarisch blijft. Hij pleit voor een hitteregisseur met mandaat en middelen. Hij herinnert aan de zomer van 2019, toen Nederland voor het eerst de 40 gradengrens doorbrak; sindsdien volgen hitterecords elkaar in hoog tempo op. De zomer van 2025 behoort volgens het KNMI tot de top vijf van warmste zomers en miste vooral koele dagen. Het Planbureau voor de Leefomgeving noemt hitte het meest urgente klimaatrico.
Voerman wijst op Frankrijk als voorbeeld: na de fatale hittegolf van 2003, waarbij ruim 15.000 mensen stierven, kwamen er nationale hitteplannen en ‘chief heat officers’. Parijs bereidt zich zelfs voor op scenario’s van 50°C met groene maatregelen, koele schuilplekken en de ambitie om 170.000 bomen te planten. In andere landen groeit het besef dat hitte structureel de gezondheid bedreigt; steden reserveren budget en een verantwoordelijk bestuurder voor hittebeleid. In Nederland blijven hitteplannen vaak vrijblijvend en ongelijk verdeeld. Klimaatverbond Nederland pleit daarom voor een budget neutrale hittegezant naar analogie van de Deltacommissaris voor waterveiligheid. Meer groen en schaduw in steden leveren niet alleen verkoeling, maar ook biodiversiteit en welzijn; een integrale aanpak van gebied, gebouw en gezondheid is noodzakelijk. Voerman concludeert dat de lessen uit het waterbeheer nu vertaald moeten worden naar hittebeheer en dat uitstel de risico’s vergroot.
Economische en humoristische nasmaak
Hitte is niet alleen een gezondheidsrisico; in Maastricht kelderen de inkomsten. Centrum Management Maastricht ondervroeg ondernemers en twee derde zag hun omzet dalen bij hoge temperaturen. Zelfs winkeliers gaan blijkbaar in siësta modus. Omroep Brabant voegde een haast poëtische noot toe: de bomen laten hun bladeren vallen alsof ze hun jas al uitdoen voor de herfstvakantie. Waar de mens nog kan kiezen tussen airco en ventilator, zuchten bomen en winkelstraten hetzelfde: wanneer komt die hittechef eindelijk in actie?